Koningscobra plant zich voort zonder seks

Prof. dr. Freek Vonk met koningscobra (Fotograaf: Mike van den Toorn).

Gisteren verscheen een nieuw artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Scientific Reports, waarin een groep internationale wetenschappers, waaronder Prof. dr. Freek Vonk, onderzoeker bij Naturalis Biodiversity Center en hoogleraar aan de VU, de allereerste waarneming beschrijft van voortplanting zonder seks bij een koningscobra. 

Voortplanting zonder seks heet ook wel parthenogenese. Parthenogenese was al bekend bij een aantal andere reptielensoorten, maar nu dus ook voor het eerst bij koningscobra's - de allergrootste gifslangen ter wereld. In het artikel doen de wetenschappers verslag van een vrouwtje dat als jonge, onvolwassen slang gevangen was. Ze had in haar volwassen leven nooit een mannetjeskoningscobra gezien, laat staan ermee gepaard. Toch legde ze in gevangenschap vierentwintig eieren, waarvan er twee uitkwamen. Het bijzondere was: het waren beide mannetjes. Van één op één klonen was dus geen sprake, want dan zouden het vrouwtjes geweest zijn, net als hun moeder. 

Extreme vorm van inteelt

Via DNA-onderzoek toonde het team aan dat het hier gaat om een specifiek geval van ongeslachtelijke voortplanting: automixie met terminale fusie. “Daarbij wordt tijdens het rijpen van eicellen in het lichaam van het vrouwtje het genetisch materiaal, dat op de chromosomen ligt, opnieuw gerangschikt en samengevoegd en wel zo, dat de zelfbevruchte eicellen altijd mannetjes zullen maken” legt Vonk uit. Vaak zijn de nieuwe combinaties van genen die op deze manier worden gemaakt niet levensvatbaar, vandaar dat er in dit geval tweeëntwintig van de vierentwintig eieren niet zijn uitgekomen.

“Parthenogenese is eigenlijk een extreme vorm van inteelt. Op de lange termijn is dat natuurlijk niet handig, maar op de korte termijn is het een prachtige evolutionaire oplossing om toch te kunnen voortplanten in een omgeving zonder mannetjes” vertelt Vonk. “Koningscobra’s waren altijd al één van mijn favoriete slangen, maar dit maakt ze nog toffer” glundert hij. “Fundamenteel onderzoek zoals dit, waarbij we naar processen op celniveau kijken, levert tegelijkertijd belangrijke conclusies op voor het beleid van natuurgebieden en de overleving van een soort als geheel” vervolgt Vonk. 

Laatste redmiddel

Onderzoekers denken dat gewervelde dieren die soms aseksueel voortplanten, dit gedrag evolutionair hebben ontwikkeld als een soort laatste redmiddel in moeilijke omstandigheden. Het is geen wonder dat de meeste gevallen van parthenogenese werden ontdekt in dierentuinen of bij particulieren, dus bij dieren die in onnatuurlijke omstandigheden leven. “Een vraag die je nu kan stellen is: gaan we de komende generaties meer aseksuele voortplanting bij dieren in het wild ontdekken?” eindigt Vonk.

Noot voor de redactie

Het wetenschappelijke artikel in Scientific Reports is hier na te lezen.

Hoge-resolutie versies van deze foto, en aanvullend beeldmateriaal, is te vinden via deze directe link. Gelieve onder vermelding van fotograaf Mike van den Toorn.